سهولان

غار «سُهولان» در روستای «سهولان» 42 کیلومتری شمال شرق مهاباد در استان آذربایجان غربی واقع شده ‌است.
سهولان به زبان کردی به معنی یخبندان است و مردم محلی غار را «کونه کوتر» یعنی لانه کبوتر نیز می‌نامند. دلیل این نامگذاری وجود تعداد زیادی لانه کبوتر درون غار است.
این غار در فهرست آثار طبیعی ملی ایران قرار دارد.
محي الدين خالدي كه از افراد معتمد روستا است در مقاله اي مينويسد
اثر طبیعی و ملی غار سهولان - اثر طبیعی ملی غار سهولان این منطقه که با مساحت بالغ بر 2 هکتار در سال1379 طی مصوبه شماره 169 مورخ 11/3/79 شورایعالی محیط زیست به مجموعه مناطق تحت مدیریت سازمان پیوست.موقعیت جغرافیایی: اثر طبیعی ملی غار سهولان با مختصات 4056264 عرض جغرافیایی و584916 طول جغرافیایی در 30 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان مهاباد در استان آذربایجان غربی واقع گردیده است.ویژگیهای منطقه: این غار دارای یک حوضچه بزرگ و دالانهای متصل به هم با آبی زلال، عمق متوسط 11 متر، عرض 2 متر و طول 250 متر است. وجود استالاکتیتهای آهکی جلوه خاصی به غار بخشیده است. شکوه و عظمت غار و سرسبزی دره سهولان، زمینه ساز جلب گردشگران به منطقه شده است. به دلیل نبود نور هیچ نوع گیاهی در این غار نمی روید.از گونه های جانوری میتوان از کبوتر چاهی و خفاش نام برد.
در43كيلومتري شرق شهرستان مهاباد وسرراه جاده مهاباد-بوكان موسوم به جاده برهان قراردارد.بازديدكنندگان غار بايستي ازكنارروستاي عيسي كند عبوركنند تابه روستاوغارسهولان برسند.مقدمه اي درمورد غارسهولان:هرچندازنظرآغازپيدايش به دوره دوم زمين شناسي (كرتاسه) برمي گردد اما درهيچ يك ازكتب معتبرفارسي.كردي.تركي وعربي نامي ازآن برده نشده است.تنها"ژاك دمورگان"جهانگردفرانسوي بين سالهاي1896-1892ميلادي كهدرايران مشغول نوشتن كتاب جغرافياي غرب ايران بوده غارراديده وباكمك ساكنين روستا بوسيله كلك ازراه آبي وارد غارگشته وازراه خشكي بالايي خارج گشته است.كروكي دمرگان 60%باواقعيت كنوني همخواني دارد.درسال 1350ه.ش يك هيئت غارنوردازدانشگاه آكسفورد باتجهيزات كامل ازغارديدن كرده ودرباره ي آن نوشتند كه غارسهولان يكي ازعجيب ترين غارهاي آبي جهان به شمار مي رود. سرانجام درسال1370ه.ش هياتي براي شناسايي از غار ديدن كرده واقداماتي اوليه رابراي بازگشايي مسيرانجام دادنكهدرسال1376 انرا تكميل نموده ودرنهايت شهرداري مهاباد انرا براي استفاده عموم آماده نموداماهنوز براي كشف مسيرهاي ديگرغار بايد كاركرد.هم اكنون اين غارتوسط شركت تعاوني گردشگري وتفريحي غارسهولان وشهرداري مهاباد اداره مي شود.سهولان ازنظرتاريخي:به گفته كارشناسان اين غار ازقديم الايام مورداستفاده مردم قرار گرفته ودراين رابطه سفال هايي مربوط به دوره ي اشكاني وجام مسي ايلخاني كشف شده است.مردم روستاي مجاور- كه غار بانام روستايشان "سهولان" شناخته شده است- به ياددارند كه درقسمت خشك غار گورهايي وجودداشته كه به زمان حمله روس ها به منطقه وپناه گرفتن مردم به ان جا برمي گردد.مشخصات فيزيكي غار:غارازدوبخش آبي باسه حوضچه به هم چسپيده وبخش خشكي مجاورآن درست شده است غار آهكي است بنابراين داراي قنديلهاي زيبا وفراواني است كه برهركدام از آن ها نامي نهاده اند مثل:هشت پا-لاك پشت- ستاره دريايي-خوشه انگور و... . عميق ترين قسمت آبي غار52متر وميانگين عمق آن20متر مي باشد غارفعال بوده ودليل فعاليت آن رشد قنديل هااست.ارتفاع بخش خشكي غار به250متر ميرسدكه مزين به قنديل هاي بسيا زيباست كه بابرق رساني انجام شده براي بازديدكنندگان ملموس است .موجوداتي زنده درداخل غار وجوددارند كه عمده آنها كبوتروخفاش استوهمچنين نوعي سخت پوست شبه آرتيميا درداخل آب يافت شده كه مستلزم شناسايي بيشتراست.درمحل اتصال قسمت آبي با خشكي درعمق غار يا شيب تندوجودداردكه درانتهاي ان تونلي كنده شده وجودداردكهبه عقيده ي كارشناسان مربوطه راهي مخفي براي رسيدن به قلعه ي بالاي كوه بوده كه براثر مرورزمان مسدود گشته استمختصات سنگها وآب داخل غار:جنس سنگها: آهك دولوميتي ورسوبي .فشارهوادرغار:892ميلي بار.رطوبت:70%الي80%.ارتفاع آب از سطح دريا:1780متر.دماي هواي داخل:13درجه بالاي صفر.دماي آب غار:متغيردرفصول مختلف بين7الي10درجه.هدايت جريان الكتريكيec :576PH :8/6

اين غار آبي با جلوه‌هاي طبيعي و با قنديل‌هاي منحصر به فرد ويژه‌اي كه دارد در دامنه رشته كوه‌هايي بنام كوتر قرار دارد كه بلندترين نقطه آن از سطح درياهاي آزاد داراي ‪ ۲۲۰۰متر ارتفاع است. اين غار دو دهانه دارد كه ارتفاع دهانه اصلي آن در حدود ‪ ۱۷۶۵متر و به نام "كونه كوتر" (لانه كبوتر) به دريچه‌اي به عمق ‪ ۳۰متر راه دارد. دهانه دوم كه در فاصله نه چندان دور از دهانه اصلي واقع شده در حدود ‪ ۱۷۹۵متر ارتفاع داشته و به نام "كونه مالان" بصورت يك چاه طبيعي تا ساحل اين درياچه ‪ ۵۰متر ارتفاع دارد. محوطه ورودي مدخل اين غار از سطح جاده بصورت قطعه زميني هموار و نعلي شكل پوشيده از چمن است كه چندين درختچه نيز در دل صخره‌هاي غار از آن بيرون زده است. با گذر از محوطه بيروني به دهانه غار مي‌رسيم كه ارتفاع آن از كف محوطه حدود ‪ ۳۰متر مي‌رسد. محوطه غار به وسيله دالاني كه آن نيز يكي از شگفتي‌هاي طبيعت است به درياچه باز مي‌شود كه دراين دالان نقش‌هايي از دوران ماقبل تاريخ را مي‌توان مشاهده كرد. اين دالان با ارتفاعي حدود ‪ ۵۰متر بالاتر از اولين درياچه غار قرار گرفته كه با پله‌هاي سيماني طي مسير ممكن مي‌شود. درياچه اول حدود ‪ ۲۰۰متر مربع وسعت دارد كه در واقع اسكله غار هم محسوب مي‌شود.اين درياچه نيز توسط دالان‌هايي به عرض يك تا دو متر به درياچه‌هاي ديگري منتهي شود كه ديواره و سقف تالارهاي آن مجموعه‌اي از شگفتي‌ها و عوارض زيباي طبيعي است. اين پرندگان حيواناتي خجول و حساسي هستند كه بدون توجه به حضور انسانها مشغول زندگي خود هستند. در اطراف درياچه دوم علاوه بر يك خشكي ، شبه جزيره‌اي است كه مي‌توان به راحتي از قايق برروي آن پياده شد. اين درياچه داراي گلوگاه‌ها و ايوان‌هاي بلندي است كه انتهاي يكي از گلوگاهها به تونلي مي‌رسد كه تاكنون كشف نشده است. مطالعات غارشناسان نشان مي‌دهد كه اين غار بر اثر فعاليت‌هاي زمين شناسي اواخر دوره "كرتاسه" برمي‌گردد كه قدمت آن به ‪ ۷۰ميليون سال قبل باز مي‌گردد. اين غار يكصد سال پيش براي اولين بار توسط "ژاك دمرگان" فرانسوي مورد كاوش و بررسي قرار گرفت. پس از آن در سال‌هاي جنگ جهاني دوم نيز اين غار توسط يك هيات انگليسي مجددا مورد مطالعه قرار گرفت ولي از يادداشت‌ها و گزارش‌هاي اين گروه تا بحال مطلبي دردست نبود تا اينكه در مهرماه ‪ ۱۳۷۳توسط غارشناسان ايراني بخش‌هاي مهمي از اين غار شناسايي شد. در خرداد ماه سال ‪ ۷۶نيز يك كميته از اعضاي غارشناسي آذربايجان غربي اين غار را مورد بازديد و مطالعه قرار دادند. كارشناسان ميراث فرهنگي معتقدند به استناد لايه‌هاي سفالي كه از منطقه دالان اصلي و تالار بزرگ و دهليز ورودي كونه‌مالان بدست آمده است اين غار از هزاره‌هاي دوم و اول قبل از ميلاد تا دوره پارتي و اسلامي و حتي زمان‌هايي از قرون وسطي مورد سكونت انسانها قرار گرفته است. بگفته تعدادي از ريش سفيدان روستاهاي اين منطقه در طول جنگ‌هاي زيادي كه در كردستان به وقوع پيوسته و نيز در زمان حمله روس‌ها به اين منطقه ساكنين روستاهاي اطراف در اين غار پناه مي‌گرفتند. موجودات زنده اين غار به غير از كبوترهاي چاهي، خفاش‌ها مي‌باشند كه قسمت‌هايي از غار را به عنوان آشيانه انتخاب كرده‌اند. به دليل تاريك بودن و نبود نور هيچ نوع جلبكي در آب درياچه اين غار رشد نكرده و به غير از جانداران ميكروسكوپي هيچ موجوي ديگري زيست نمي‌كند. براساس تحقيقات انجام شده رطوبت داخل اين غار آبي ‪ ۷۵درصد و دماي آب آن نيز بين ‪ ۵تا ‪ ۱۰درجه سانتيگراد است. در زمان حاضر روزانه حدود يكهزار نفر از اين پديده طبيعي زيبا و شگفت انگيز بازديد مي‌كنند.


خبرنگاري مينويسد كه

ميليونها سال پيش نقاش هستي طبيعتي شگفت انگيز و زيبا را درميان رشته هاي کوه هاي بلند و سربه فلک کشيده شهر تاريخي مهاباد خلق کرده است که چشم و روح را مي نوازد و انسان را در مقابل عظمت آفرينش به تفکر و تعمق وا مي دارد.در عمق اين طبيعت زيبا، غاري سحرانگيز نهفته است که با هزاران رمز و راز خيل مشتاقان طبيعت را به سوي خود جذب ميکند غار آبي وتاريخي سهولان در 23 کيلومتري جنوب شرقي مهاباد و در مسير جاده ميان برمهاباد به بوکان نزديک به 35 کيلومتر فاصله دارد.براي رسيدن به اين غار از شهر سرسبز مهاباد ،بايدتپه ماهورهاي جاده برهان را پشت سر گذاشت تا در نقطه اي به روستاي عيسي کند رسيد.در روستاي عيسي کند جاده به دو مسير تقسيم مي شود که مسير مستقيم به بوکان و مسير دست راست گردشگران را به به غار سهولان مي برد.سهولان نام روستايي است که عنوان خود را به اين غارداده،ولي مردم محل به آن کونه کوتر يعني لانه کبوتر مي گويند.قرار گرفتن اين غار در ميان رشته کوه هاي سربه فلک کشيده ودره هاي عميق کاملا بکر و دست نخورده برعظمت و زيبايي اين پديده شگفت انگيز افزوده است.از محل پارکينگ خودروها تا دهانه غار حدود 100متر فاصله دارد که گردشگران غير از جانبازان و معلولين مجبورند اين مسيررا تا دهانه غار با پاي پياده طي کنند.غار سهولان داراي دو دهانه است که به سمت جنوب باز شده اند و چند درخت تنومند جنگلي که از ميان صخره ها سربرآورده اند سايه خود را بردهانه اصلي غار انداخته اند که علاوه برتامين سايه براي گردشگران به طبيعت خشن و سرد محيط،طراواتي دو چندان بخشيده اند.مقابل دهانه بزرگ که به کونه کوتر مشهور است محوطه اي به وسعت حدود 400متر مربع بصورت هموار درآمده که گردشگران مي توانند درآن محل استراحت کنند.آب و هواي اين محل بدليل قرار گرفتن در ارتفاع دوهزارمتري از سطح دريا و محاط شدن درميان قله هاي بلند در تابستانها خنک و در زمستانها بسيار سرد و يخبندان است.سهولان واژه اي کردي به معني يخبندان است که وجه تسميه خود را از آب و هواي کاملا خشن گرفته است.با پرداخت ده هزار ريال براي تهيه بليط مي توان زيبايي ها و شگفتي هاي غار را بازديد کردحرکت در قسمت آبي درياچه با قايق هاي پارويي امکان پذير است ولي بخش خشکي رابا پاي پياده نيز مي توان ديد.اسکله اي که گردشگران را به داخل تونلها، دالانها و درياچه هاي غار مي برد 45 متر پايين تر قرار دارد که با 106پله بتوني پيچ در پيچ به کف درياچه درون غار مي رسد.هواي درون غار بسيار مرطوب وتاريک است که با کار گذاشتن صدها نورافکن امکان ديد فراهم شده است.نورپردازي درون غار بسيار هنرمندانه انجام گرفته در اين غار تاريکي محض برآن حاکم است هنرمند نور پرداز توانسته است ضمن ايجاد امکان ديد،نگاره ها و پديده ها را به شکل برجسته اي به نمايش بگذارد.باايجاد هرموج کوچکي درسطح آب ، باپديده رقص نور، شگفتي ها بيشتر جلوه ميکنند.درجه حرارات در فصل تابستان و زمستان بين 10تا 13 درجه سانتيگراد درنوسان است و رطوبت حاکم برغار نيز بين 70تا 80 درصد متغيير است که در اثر رطوبت بالا روي سنگها و صخره هابا خزه هاي سبز و قهوه اي پوشيده شده و گاهي قطرات آب از بالاي ايوانها به روي سطح آب مي چکد در بدو ورود به درون غار بوي رطوبت همراه با بوي خفيف گوگرد به مشام مي رسد.در سفر آبي درون غار هريک از گردشگران پس از دريافت يک جليقه نجات در قايق ها قرار مي گيرندو حرکت آغاز مي شود.نخستين درياچه پيش روي گردشگران حدود 200 متر وسعت دارد که داراي آبي زلال و صاف است.دالان بالاي سر اين درياچه افزون بر 50 متر ارتفاع دارد و در انتهاي آن دو دالان باريک به عرض دومتر ديده مي شود که به درياچه ها و دالانهاي بعدي باز مي شوند.قايقرانان بيشتر از اهالي جوان روستاي سهولان هستند که براثر مراوده با گردشگران به زبانهاي فارسي و ترکي نيز مسلط هستند و برخي ازآنها چند کلمه اي انگليسي رانيز ميدانند.قايق به حرکت درمي آيد، انواع استلاگتيتها،استلاگميتها،نگاره هاي شگفت طبيعي يکي پس از ديگري در مقابل بازديدکنندگان قرار مي گيرد.قايقران در هرنقطه اي پديده ها و نگاره هاي طبيعي غار سهولان را معرفي ميکند،عروس دريايي، مارماهي، لاک پشت، توت فرنگي،دلفين،پاي فيل،سرشير،تاج خروس و...شباهت و ظرافت اين نگاره ها به جانداران به حدي است که گويي هنرمندي چيره دست سالها نشسته و اين آثار رابا صبر وحوصله آفريده است.سکوت و آرامشي مرموزبردورن غار حاکم است صداي پاروي قايقران، پرواز و بغبغوي کبوترهاست کبوترها ساکنان اصلي اين غارندو درتمام اطراف آن استراحت ويا جوجه آوري مي کنند وبراي يافتن غذا براي خود و جوجه هايشان به نوبت از غار خارج مي شوندو زماني نيز براي رهايي از رطوبت درون غار حمام آفتاب مي گيرند.کبوترها بدون ترس از حضور غريبه ها در قلمروشان گاهي در مکانهايي تخمگذاري ميکنند که بازديدکنندگان مي توانند به راحتي آنها را لمس کنند.تعدادي خفاش نيز در اين غار وجود دارد که با انجام اصلاحات و ايجاد روشنايي دردالانها ،قلمرو خود را به قسمتهاي تاريک غار منتقل کرده و کمتر در معرض ديد قرار مي گيرند.گردشگران در اين سفر پراز رمز و راز با گذشت از دالانهاي تنگ و باريک سه حوضچه آبي بزرگ و کوچک را پشت سر مي گذارند تابه چهارمين وبزرگترين درياچه برسند.اين درياچه حدود 500 مترمربع وسعت دارد و در 250 متري اسکله قرار گرفته و آخرين نقطه اي است که بازديدکنندگان بوسيله قايق طي ميکنند متوسط عمق آب اين درياچه 25متر است ودالاني با ارتفاعي بيش از 30 متر روي آن قرار گرفته که از چند تکه صخره عظيم يکپارچه تشکيل شده است.شبه جزيره اي که درسمت غربي اين درياچه وجود دارد، محل پياده شدن از قايقهاست،دراين محل تعدادي صندلي براي استراحت گذاشته شده تا گردشگران ضمن استراحت زيبايي هاي غار را نيز تماشا کنند.به گفته قايقران از درياچه چهارم به بعد حدود 200 متر ديگر نيز توسط غار نوردان کشف شده ولي بدليل تاريک بودن تونلها و نداشتن روشنايي ورود گردشگران به آن منطقه ممنوع اعلام شده است.درپايان سفر آبي گردشگران از ميان تونلها و دالانهاي تنگ و باريک راه خود را به دهانه فرعي (دهانه خروجي) غار ادامه مي دهند. دهانه فرعي که به کونه مالان مشهور است با ارتفاعي حدود 50 متر از سطح آبي غار با 170 پله سنگي پيچ در پيچ به همان محوطه باز مي شودکه دهانه اصلي نيز در آن قرار دارد. در اين مسير که داراي ايوانهاي بلند و تونلهاي تنگ و باريک و پستي و بلندي فراواني است آثاري از انسانهاي ماقبل تاريخ نيز ديده مي شوداين آثار شامل نقش و نگارهايي از تصاوير انسان و حيوانات است که به احتمال زياد انسانهاي دوره شکار آنها را خلق کرده اند.نخستين کسي که توانست بخشهاي ناشناخته اين غار را کشف کند ژاک دمورگان جهانگرد فرانسوي بود که در سال 1896 با راهنماي اهالي روستاي سهولان تا عمق 200متري غار پيش رفت و از دهانه دوم بازگشت پس از آن در چند نوبت ديگرغارنوردان خارجي و ايراني قسمتهاي ديگر غار را کشف کردند.غار سهولان پس از غار عليصدر همدان دومين غار آبي بزرگ ايران زمين است که تا کنون شناخته شده است